Vào đại học kinh tế, tôi được học tiếng Pháp và học từ cô Trương Thị Nga, tiến sĩ luật khoa Sàigòn cũ. Cô có nói với tôi là học tiếng Pháp là phải đọc văn chương Pháp và đọc bản gốc, mới có thể thấy được cái tinh hoa. Cô tặng cho tôi rất nhiều cuốn sách tiểu thuyết, văn chương, thơ văn, từ Jean de La Fontaine đến Victor Hugo và cho đến Guy de Maupassant.
Bên dưới là một trong những câu chuyện ngắn của Guy de Maupassant. Ông được xem là bậc thầy của những người viết chuyện ngắn trên thế giới. Ông sống chỉ được 33 tuổi. Phần mộ của ông được đặt trong đền Panthéon, nơi những con người làm vinh danh nước Pháp. Đền này nằm ngay trên đại lộ Chambre d’ Élysée, ngay bên bờ sông Seine thơ mộng và cổ kính. Bao giờ cũng vậy, khi ghé nước Pháp tôi cũng tham quan nơi đây. Nay nước Pháp tang thương, tôi muốn nhắc lại như một kỷ niệm của thời tuổi hoa.
———————–
Vào cuối bữa ăn chiều khai mạc cho một mùa săn, gia đình Hầu tước Bertrans cùng khách khứa ngồi quanh một cái bàn thắp đèn sáng rực, đầy ắp trái cây và hoa. Câu chuyện chuyển sang đề tài tình yêu. Ngay lập tức nổ ra một cuộc tranh luận sôi nổi rằng phải chăng chúng ta có thể yêu không chỉ một lần.
Những người đã một lần yêu đưa ra minh chứng cho tình yêu của họ; thật khác với những người đã mãnh liệt yêu nhiều lần. Đàn ông cho rằng niềm đam mê ấy, như những căn bệnh, có thể đến với con người vài lần, trừ phi nó chết hẳn.
Kết luận này xem ra có vẻ khá thuyết phục. Tuy nhiên, giới phụ nữ, dựa vào thơ ca hơn là thực tế, cho rằng tình yêu chỉ đến một lần trong đời. Như bị sét đánh, một trái tim khi đã tổn thương vì yêu sẽ mãi mãi tan nát, khép kín, không còn chỗ cho những cảm xúc khác bám rễ, ngay cả mộng mơ cũng không. Hầu tước, người đã nhiều lần yêu, lên tiếng phản bác:
“Tôi nói các bạn nghe nhé, chúng ta có thể yêu nhiều lần và yêu rất chân thành với trọn vẹn con tim và cảm xúc. Các bạn kể tên những người đã tự tử vì yêu để chứng minh rằng tình yêu không thể đến hai lần. Nhưng tôi lại đánh cược rằng nếu họ không dại dột huỷ hoại đời mình, họ sẽ tìm ra một tình yêu khác, và thậm chí nhiều mối tình khác nữa cho đến khi họ chết. Yêu cũng như uống rượu, khi đã biết rồi thì sẽ mãi là nô lệ của nó. Đó là sự mới mẻ của tình yêu.”
Họ chọn một vị bác sĩ lớn tuổi làm trọng tài. Ông ấy nói mình cũng nghĩ như Hầu tước đã nói, điều này thuộc về tính chất.
“Về phần tôi, vị bác sĩ nói, tôi đã biết đến một tình yêu kéo dài năm mươi lăm năm không một ngày ngơi nghỉ, và chỉ chấm dứt bằng cái chết.” Bà Hầu tước vỗ tay.
“Tuyệt vời! Thật trong mơ mới được yêu như thế! Hạnh phúc làm sao khi được sống trong một tình cảm bền vững, không đổi thay trong suốt năm mươi lăm năm! Người đàn ông này quá may mắn nên mới được ngưỡng mộ như vậy!”
Vị bác sĩ mỉm cười.
“Bà nói không sai, thưa bà, người được yêu là một người đàn ông. Bà biết ông ấy đấy, đó là ông Chouquet, dược sĩ. Bà cũng biết người phụ nữ. Đó là người thợ sửa bàn ghế mỗi năm đều đến tòa lâu đài này”. Nỗi háo hức của các bà xịu xuống. Vài người bày tỏ sự thất vọng bằng cách thở phì vì tình yêu của những người bình thường không làm họ quan tâm.
Vị bác sĩ tiếp: “Ba tháng trước tôi được gọi đến gường bệnh của người sửa bàn ghế cũ, Vị linh mục đã ở đó. Bà ta muốn chúng tôi làm chứng cho nguyện vọng sau cùng. Để chúng tôi có thể hiểu được vấn đề bà ta kể hết về cuộc đời mình. Thật đáng thương! Cha mẹ bà ấy đều là người sửa bàn ghế. Bà ấy chưa bao giờ sống trong một căn nhà. Khi còn là đứa bé con bà đã theo họ đi lang thang khắp nơi, dơ bẩn, nhếch nhác và đói khát. Họ đi đến nhiều nơi, bỏ lại ngựa, xe và chó ở bên ngoài, nơi con bé thẩn thơ chơi một mình chờ đến khi cha mẹ sửa xong những bàn ghế gãy trong vùng. Họ rất ít nói, chỉ rao to: “Sửa bàn ghế cũ đây…”
“Khi con bé đi lạc đâu đó, cha nó giận dữ gọi về. Nó chưa hề nghe được một lời âu yếm. Lớn lên một chút, nó đi tìm và mang vác những bàn ghế hỏng. Rồi nó kết bạn với những đứa trẻ trong vùng, nhưng cha mẹ chúng thường gọi vào la mắng không cho nói chuyện với con bé lang thang. Những đứa bé trai thường ném đá vào nó. Có lần một bà tốt bụng cho nó vài xu. Nó cẩn thận cất đi. Một ngày nọ, khi ấy nó mười một tuổi, đi qua tỉnh lỵ, nó gặp bé Chouquet, đang khóc nức nở, vì một đứa bạn lấy cắp hai đồng xu quý báu. Nước mắt của một đứa bé con nhà khá giả, mà nó tưởng chừng không bao giờ biết đến buồn khổ, đã làm nó mềm lòng. Nó đến gần thằng bé và khi biết được nguyên do, nó liền đặt vào tay thằng bé tất cả số tiền dành dụm. Thằng bé lấy ngay không ngần ngại và lập tức nín khóc. Vô cùng vui sướng, nó hôn thằng bé. Bận đếm tiền, thằng bé chẳng màng phản ứng. Thấy không bị cự tuyệt, nó lại ôm thằng bé rồi chạy mất .”
“Tình cảm của con bé đã chuyển biến như thế nào? Phải chăng nó đã cho hết của dành dụm để rồi cũng dành trọn tình cảm cho thằng bé con ấy, hay vì nó đã cho thằng bé nụ hôn dịu dàng đầu đời ? Điều bí ẩn ấy tác động tới trẻ con cũng chẳng khác chi với người lớn. Trong nhiều tháng, nó luôn mơ về góc đường gần nghĩa trang và thằng bé ấy. Thỉnh thoảng, nó ăn cắp một vài xu từ tiền sửa ghế hay tiền mua vặt. Khi trở lại góc đường ấy, nó có trong túi hai quan tiền, nhưng thằng bé không có ở đó. Nó đi qua hiệu thuốc của cha thằng bé, trông thấy thằng bé đang ở sau quầy hàng, ngồi giữa hai quả cầu to, một đỏ, một xanh. Nó càng yêu mến thằng bé hơn, mang theo hình ảnh của những quả cầu rực rỡ sắc màu. Nó giữ mãi hồi ức đẹp đẽ trong tim. Năm sau, nó gặp thằng bé gần trường học, đang chơi bi. Nó chạy đến ôm chầm lấy và hôn nồng nhiệt đến nỗi thằng bé la lên vì sợ hãi. Để dỗ dành, nó cho thằng bé tất cả. Ba quan và hai mươi xu! Thật là một mỏ vàng! Thằng bé không rời mắt khỏi số tiền đó.”
“Sau đó, thằng bé cho nó hôn thỏa thích. Suốt bốn năm sau đó nó đã cho thằng bé tất cả số tiền dành dụm để đổi lấy những nụ hôn. Lúc thì ba mươi cắc, lúc thì hai quan tiền. Có lần, chỉ có được mười hai cắc, nó khóc vì buồn và xấu hổ, nức nở giải thích rằng năm ấy quá túng thiếu. Năm sau, nó mang đến một đồng năm quan, lòng sung sướng. Nó không còn nghĩ đến ai khác ngoài thằng bé và thằng bé thì nóng lòng mong nó; đôi khi chạy đi tìm nó. tim nó rộn lên vì vui sướng.
Thình lình, thằng bé biến mất. Nó đã đi học. Con bé biết được nhờ hỏi thăm. Rồi nó trổ hết tài để thuyết phục cha mẹ nó chuyển sang hướng khác và đi qua nơi gần trường học trong suốt mùa hè. Sau một năm, nó đạt được ý nguyện. Đã hai năm, nó không gặp thằng bé, và giờ khó lòng nhận ra, thằng bé đã thay đổi rất nhiều, cao hơn, xinh trai hơn và trông uy nghi trong bộ đồng phục gắn nút đồng. Nó giả vờ không thấy con bé, đi qua mà không hề liếc mắt. Con bé khóc nức nở hai ngày liền và từ đó nó không ngừng yêu và đau khổ.
Mỗi năm thằng bé về nhà và nó lại đi ngang qua, không dám ngước mắt nhìn.
Thằng bé không hề hạ mình quay đầu về phía nó. Nó yêu điên cuồng, vô vọng.
Nó nói : “Anh ấy là người đàn ông duy nhất tôi nhìn thấy. Tôi còn không biết đến sự hiện hữu của những người khác.” Cha mẹ nó chết. Nó tiếp tục công việc của họ.”
Ngày nọ, trên đường vào làng, nơi cất giữ trái tim nó, nó trông thấy Chouquet từ hiệu thuốc khoác tay một phụ nữ trẻ đi ra, vợ anh ta đó. Tối hôm ấy cô thợ sửa ghế đã trầm mình xuống dòng sông. Một người say rượu đã lôi cô ấy lên và mang đến hiệu thuốc. Cậu Chouquet, khoác bộ đồ ngủ, xuống làm các động tác cấp cứu. Dường như không biết cô ta là ai, cậu cởi áo và chà xát khắp người, rồi hấp tấp nói:
“Cô điên rồi! Không nên làm cái việc ngu ngốc thế”. Giọng nói của anh ta đã mang cô ấy trở lại cuộc sống. Anh ta đã nói chuyện! Rồi cô ấy vui vẻ trong một thời gian dài.
Cuộc sống của cô ấy trôi qua như thế: làm việc và luôn nghĩ về anh ta. Cô ấy bắt đầu mua thuốc tại hiệu thuốc ấy, điều này giúp cô có cơ hội nói chuyện và thấy được anh ta. Bằng cách này, cô ấy vẫn có thể cho anh ta tiền”.
“Như tôi vừa nói, bà ta mất mùa xuân rồi. Khi chấm dứt câu chuyện cảm động của mình, bà ta khẩn khoản tôi giao hết số tiền dành dụm cho người đàn ông mình yêu. Bà ta đã làm việc chỉ với mong muốn để lại cái gì đó gợi nhớ về mình sau khi chết. Tôi đưa Cha năm mươi quan để lo chi phí tang lễ. Sáng hôm sau tôi đến gặp Chouquet. Họ vừa ăn sáng xong, mập mạp và hồng hào, sung sức và tự mãn. Họ chào và mời tôi uống cà phê. Rồi tôi bắt đầu câu chuyện, giọng vẫn còn run vì xúc động, tin rằng họ sẽ mềm lòng, có thể rơi nước mắt. Ngay khi Chouquet biết rằng mình bị “đồ cầu bơ cầu bất, đò mạt hạng, lang thang” đó yêu, anh ta căm phẫn nguyền rủa như thanh danh mình đã bị bôi nhọ, lòng tự trọng của một người cao quí đã bị mất, danh dự, cái mà anh ta xem trọng hơn cả cuộc sống, đã không còn. Người vợ điên tiết không ngớt nguyền rủa “Đồ ăn mày! Đồ ăn mày!”
Chừng như không thể tìm ra từ ngữ để diễn tả, anh ta đứng dậy bước quanh, càu nhàu: “Ông có thể tưởng tượng được chuyện gì kinh khủng như thế không, bác sĩ? Ô, nếu tôi biết việc này khi mụ ta còn sống, tôi đã tống cổ mụ vào tù. Tôi thề rằng mụ ta sẽ không thoát khỏi tay tôi đâu.”
“Tôi chết lặng; không còn biết nghĩ gì và nói gì, nhưng tôi vẫn phải hoàn tất lời hứa của mình. “Bà ta đã ủy thác cho tôi giao lại cho ông số tiền dành dụm của bà ấy, ba ngàn năm trăm quan. Vì ông bất mãn với những gì tôi vừa kể, có thể ông muốn cho người nghèo số tiền này.”
“Họ nhìn tôi, người đàn ông và người đàn bà đó nín lặng vì kinh ngạc. Tôi lấy mấy ngàn quan ra khỏi túi. Những đồng tiền góp nhặt từ mọi miền đất nước. Đồng xu xen lẫn đồng vàng. Rồi tôi hỏi:
“Ông quyết định thế nào?”
“Bà Chouquet lên tiếng trước. “À, vì đó là mong muốn của người đàn bà đã chết, tôi nghĩ rằng mình không thể từ chối.”
“Chồng bà ta nói, có vẻ xấu hổ. “Chúng ta có thể mua thứ gì đó cho con mình”.
Tôi trả lời khô khốc: “Tuỳ ý ông”.
Ông ta trả lời: “Được rồi, dù sao ông cũng đưa chúng tôi vì bà ta đã uỷ thác cho ông việc này, chúng ta sẽ tìm ra cách tiêu tiền chính đáng”.
Tôi giao tiền cho họ, chào và ra về. Ngày hôm sau Chouquet đến tìm tôi và sống sượng hỏi:
“Người đàn bà đó để lại cái xe – ông đã làm gì với nó?”.
“Không gì cả, nếu muốn ông cứ lấy”.
“Tôi cần nó”. Ông ta nói rồi bỏ đi. Tôi gọi ông ta lại hỏi:
“Bà ta còn để lại một con ngựa già và hai con chó. Ông có cần chúng không?”
“Quẳng đi nếu ông muốn”
Ông ta cười to rồi đưa tay cho tôi. Tôi bắt tay. Tôi còn có thể làm gì? Bác sĩ và dược sĩ trong làng không nên thù địch nhau.
Tôi giữ lại hai con chó. Đức cha giữ con ngựa già. Chiếc xe rất hữu dụng với Chouquet, và anh ta dùng tiền để mua cổ phiếu đường sắt. Đó là một chuyện tình sâu đậm, tha thiết nhất mà tôi được biết trong suốt cuộc đời mình”.
Vị bác sĩ ngước lên. Bà Hầu tước mắt đẫm lệ, thở dài nói:
“Không nghi ngờ gì nữa, chỉ có phụ nữ mới biết yêu”.
